Webhocam

Öncelikle bir gerçeği tekrar hatırlatarak başlayalım; Dünya düz değil, kendi gözünüzle bile görebilirsiniz. Ancak Dünyamız yuvarlak da değil, ilk eğitim yıllarından beri öğrendiğimiz gibi Dünya kutuplardan basık ve ekvatordan şişkin bir elipstir. Bu sevimli şekil nedeniyle hem kendi hem de Güneş etrafında dönerken hafif eğimli bir yörünge çizdiği tespit edilmiştir. İşte bu durum bilim insanları tarafından eksen eğikliği olarak adlandırılıyor.

Eksen eğikliği yalnızca gökbilimcileri ilgilendiren bir durum değil, direkt olarak bu gezegende yaşayan bizi etkiliyor çünkü bu eğim sayesinde mevsimler ortaya çıkıyor ve bu sayede hayatta kalabiliyoruz. Yani yazımızı kışa, kışımızı yaza çeviren Leyla aslında eksen eğikliğidir. Gelin eksen eğikliği nedir, kim bulmuştur gibi detaylara yakından bakalım ve bu durumun gezegenimiz üzerindeki etkilerinden bazılarını görelim.

Dünya’nın Güneş etrafında dönerken sahip olduğu dönme ekseni ve yörünge ekseni arasındaki açı, eksen eğikliği olarak adlandırılır. Dünyamızın eksen eğikliği tam olarak 23.439281 derecedir. Ancak bu derece, uzun yıllar içinde değişiklik göstermektedir. 

Eksen eğikliği ölçülmesi pek çok kişiyi şaşırtabilir çünkü bildiğimiz üzere uzayda yön yoktur. Eksen eğikliği hesaplanırken Dünya ekvator çizgisi ile sabit dönüş yörüngesi hizalanır. Yapılan hizalama sonucu ortaya çıkan eğim, eksen eğikliği olarak kabul edilmektedir. 

Sıkı tutunun, epey geçmişe gidiyoruz. İnsanlık var olduğu günden beri uzayı keşfetme merakına ve Dünya hareketlerini anlama hevesine sahip olduğu için Dünya’nın eksen eğikliği ilk kez milattan önce 1100 yıllarında Çin ve Hindistan’da ölçülmüştür. Milattan sonra 350 yıllarında Piteas isimli bir Yunan filozofu da oldukça etkili bir ölçüm yapmıştır.

830 yıllarında Halife el-Mamun’un Bağdatlı gökbilimcilere ölçtürdüğü eksen eğikliği uzun yıllar Arap dünyasında kullanıldı. Gerçek ölçümlerden birine imza atan ilk kişi ise 14. yüzyılda yaşamış Müslüman alim İbnü'l-Şatir’dir. En doğru ve modern eksen eğikliği gözlemi ise 1584 yılında Danimarkalı gökbilimci Tycho Brahe tarafından gerçekleştirilmiştir.

Yerçekimi olduğu için hiçbirimiz hafif bir baş dönmesi hissetmiyoruz elbette ama çok daha önemlisini yaşıyoruz, mevsimler. Gökbilimciler için sayısız sonucu olan eksen eğikliğinin herkes tarafından görülen ve hissedilen en büyük etkisi mevsimlerdir. Özellikle dört mevsimi de doyasıya yaşayan bir ülke olduğumuz için eksen eğikliğini en iyi biz biliriz.

Dünyamızın bu eğimli dönüşü nedeniyle sırayla Güney ve Kuzey Kutbu’nda altışar ay gece ve gündüz yaşanıyor. Dünyamızın Güneş’e dönük tarafında yaz ayı başlıyor, havalar ısınıyor, güneşlenme süresi artıyor ve Güneş’i çok daha yüksekte görüyoruz. Diğer tarafta ise tam tersi şeyler yaşanıyor ve kış ayları başlıyor.

Gece gündüz süreleri, güneşlenme süreleri, mevsimsel değişiklikler, ısı değişimleri ve tüm bunlara bağlı olarak oluşan iklim kuşaklarının hepsi eksen eğikliğinin sonuçlarıdır. Yani bugün gün doğumu, gün batımı, saat, mevsim ve benzeri ne kadar kavramdan bahsediyorsak tüm bunlar eksen eğikliğinin bir sonucudur.